Historia Gminy Cegłów do 1939

1. LOKACJA CEGŁOWA I OKOLIC
2. CEGŁÓW BYŁ MIASTEM
3. GODŁO I HERB
4. POWSTANIE LISTOPADOWE
5. POWSTANIE STYCZNIOWE 1863
6. CEGŁÓW GMINĄ (od 1870 r.)
7. ROZWÓJ KOLEI ŻELAZNEJ
8. POCZĄTEK XX WIEKU
9. SIEROCINIEC
10. ZMIANY ADMINISTRACYJNE

LOKACJA CEGŁOWA I OKOLIC

Cegłów to jedna z najstarszych osad na południowo-wschodnim Mazowszu. Położony jest w granicach dawnej prawobrzeżnej części Ziemi Czerskiej, która rozciągała się po obu stronach Wisły. Przepływające rzeki sprzyjały lokowaniu miejscowości.  

W 1356 roku Papież Innocenty VI pozwolił Siemowitowi i żonie na fundację kościoła św. Marcina w 1356 roku. Pierwsze uposażenie tego kościoła składało się z placów i ogrodów w samej Warszawie oraz z 7-miu wiosek i miasteczka Cegłowa.

Przy kościele św. Marcina Augustianie  w 1444 r. wystawili szpital św. Ducha w Warszawie. W skład majątku tego szpitala „należały dobra Piaseczno (miasteczko Cegłów oraz w różnym okresie lokowane wsie: Mienia, Rudnik, Kiczki, Piaseczno, Pełczanka, Cisie-Rososz, Posiadały, Dzielnik, Skwarne i Skupie)”.        

Od 1519 roku na terenie części obecnej gminy Cegłów rozpoczyna się ruch osadniczy. W 1519 r. lokowana była Pełczanka, pierwotnie nazywana Wolą Pełczyną, w 1524r. Wola Glonkowa, późniejsze Skwarne oraz Węgliny i Rossosz, w 1525r. wieś Rudnik i Ciska Wola, późniejsze Cisie. W połowie XV w. rozpoczyna się ożywiony ruch osadniczy, poza Piasecznem powstają wsie: Kiczki, Mienia, Posiadały. Rewizja 1531 r. stwierdza, że w Piasecznie jest mały, lichy folwarczek z 10 łanów kmiecich, po tyleż w Kiczkach i w Posiadałach, 16 w Mieni. Dochody szpitala płynęły tedy z czynszów od tych łanów. Nie wszystkie te lokacje udały się, nie wszystkie rozwijały się jednakowo.

Z czasem (po 1530r.) ośrodek administracyjno-kościelny dóbr piaseckich przeniósł się do nowo, choć nie wiadomo kiedy lokowanego Cegłowa, zwanego częściej Cebrowem.

Uruchomiona produkcja ceramiczna w Cegłowie pozwoliła wyprodukować cegły na budowę nowego kościoła. W poł. XVI wieku drewniany kościółek zastąpiony został murowanym. Oficjalnie podaje się, że parafia Cegłów utworzona została w 1575 r. przez oddzielenie kilku wsi od parafii w Kiczkach. Liczyła wówczas 1240 wiernych. Jednak dużo wcześniej była już forma zorganizowana.  Na pocz. XVII w. nadal istnieje przytułek (powstały w XVI w.) dla ubogich  i szkoła. Dnia 21 grudnia 1629 roku Maciej Łubieński, ówczesny biskup poznański, poświęcił kościół wraz z ołtarzem wielkim i trzema dzwonami i odbyło się potwierdzenie założenia parafii.

CEGŁÓW BYŁ MIASTEM 1621-1869

Od kiedy naprawdę Cegłów był miastem, nie zostało udowodnione. Jak podają niektóre źródła, w 1452 r. miasto założyła księżna Anna Mazowiecka, wg innych informacji, miasteczko „Cegłowo lub Cegłów nadał podobno Siemowit, książę mazowiecki księżom Augustyanom warszawskim w środku XIV wieku”. Ponieważ nie zachowały się dokumenty, przywilej lokacyjny nadający Cegłowowi prawa miejskie magdeburskie potwierdził 16 lutego 1621 roku król Zygmunt III Waza. Z przywileju wynika, że Cegłów miasteczkiem był już wcześniej, ale „nie zachował się przywilej i targi ustały”, dlatego decyzją królewską na nowo ustanowione zostały prawa miejskie. Sprecyzowanie praw i obowiązków mieszczan cegłowskich w oparciu o przepisy prawa magdeburskiego dokonane zostało aktem kapituły warszawskiej, występującej w roli feudalnego właściciela miasta wydanym w 1628 roku, co potwierdził bp poznański Maciej Łubieński 7 kwietnia  1631 roku. Reprezentant właściciela feudalnego, jakim był ksiądz-ekonom dóbr szpitalnych św. Marcina w Warszawie, miał siedzibę we dworze w Mieni.  

Dla Cegłowa oznaczało to wzrost prestiżu i duże możliwości rozwoju. Nowo lokowane miasto otrzymało władze i sądownictwo, stanowiąc tym samym odrębny okręg administracyjno-prawny, pozwolenie na dwa targi tygodniowo i trzy jarmarki rocznie. Pieniądze z opłat od okolicznych kupców przeznaczano zaś na użytek i rozwój miasta. Wybudowano drewniany ratusz, w którym urzędował wójt. Władzę stanowili: wójt, czterech ławników i czterech radnych, którzy musieli uzyskać akceptację zarządcy księdza-ekonoma. Wójt miał również władzę policyjną, ściągał podatki na rzecz państwa, administracji i szpitala w Mieni. Władze miasta urzędowały w niedużym drewnianym ratuszu usytuowanym w południowo-wschodniej części rynku.

GODŁO I HERB

Pierwsza wersja godła miasta była w formie okrągłej pieczęci – na tarczy snop zboża (na rys. widnieje 7 kłosów), otoczony liśćmi laurowymi,  w otoczce napis: „Sigillum Oppidi Cegłowiensis”.

W 1628 r. wydano akt, w którym określone zostało godło Cegłowa – wizerunek głowy św. Jana Chrzciciela umieszczonej na srebrnej misie, na tle snopa zboża, już bez liści laurowych. Kłosy zboża zostały zapożyczone z herbu Wazów, na co król Zygmunt III, wydał kapitule specjalne pozwolenie. Srebrna misa z głową świętego Jana Chrzciciela została przydana do herbu przez Kapitułę Warszawską.

Cegłów otrzymał herb, który rada miejska w 1847 roku wysłała do zatwierdzenia władzom rządowym.

Po utracie praw miejskich przez Cegłów w 1869 roku symbolu tego oficjalnie nie używano. Powrócono do niego dopiero wraz z reorganizacją administracyjną kraju w 1991 roku. Na mocy uchwały Rady Gminy z 26 czerwca 1991 r. został on herbem gminy Cegłów.

Cegłów nadal miał charakter rzemieślniczo-targowego ośrodka. Przecinające Cegłów dwa trakty handlowe sprzyjały rozwojowi miasta, ale rosła też konkurencja, czyli rozwój na ziemi czerskiej innych miasteczek. Zabudowa mieszczańska zgrupowana była przy południowej i wschodniej części od rynku, natomiast północna – zasłonięta farą – nie brała udziału w inwestowaniu, a zachodnia była wykorzystywana na cele związane z potrzebami parafii. Ponieważ mieszkańcy trudnili się również rolnictwem, wyodrębniono na ten cel teren południowo-wschodni, gdzie budowano stodoły i inne budynki gospodarcze. Z powodów zagrożeń pożarowych musiały być odsunięte od gęsto zabudowanego centrum.

W 2. poł. XVII wieku mieszkańców Cegłowa dotknęły zniszczenia, pożary, choroby wywołane zniszczeniem plonów przez wojska  w czasie wojen szwedzkich w 1655-57. W 1672 roku były potężne mrozy i drożyzna. To wszystko spowodowało, że w Cegłowie zostało niespełna 100 mieszkańców. Miasteczka powoli traciły prawa miejskie.    

Ożywienie gospodarcze  na naszym terenie rozpoczęło się od wybudowania szosy, przebiegającej przez Kałuszyn, Warszawa-Brześć, którą ukończono w 1824 roku. Wtedy przybyło sporo Żydów, zajmujących się handlem i pośrednictwem.

Budowle o charakterze publicznym w 1839r.

• Kościół parafialny – murowany, stan dobry
• Parkan przy kościele – wybudowany w 1821 r.
• Plebania – murowana, wzniesiona w 1836 r.
• Dzwonnica, w której są dzwony – murowana
• Karczma dóbr szpitala w Mieni – drewniana, z zajazdami o dwóch izbach
• Karczma miejska o dwóch izbach – drewniana, odbudowana w 1827r.
• Gorzelnia miejska – drewniana, odbudowana w 1826 r.
• Karczma proboszcza cegłowskiego
• 6 studni publicznych – drewniane.

W latach 1837-1841 w Cegłowie wybrukowano główne ulice.

Duże znaczenie dla rozwoju miasteczka miało przeprowadzenie przez jego obszar linii kolejowej Warszawa – Terespol w latach 1865-1867. Osiedlały się tu wówczas nowe rodziny, w tym dużo rodzin kolejarskich z Warszawy. Wielu zaś miejscowych gospodarzy znalazło zatrudnienie na kolei, dając początek nowej miejscowej tradycji zawodowej. Do dziś mówi się o nich „rodziny kolejarskie”. Cegłowianie zawsze byli przywiązani do historii i tradycji ojców, czego dawali wyraz w trakcie zrywów narodowych w okresie zaborów.

POWSTANIE LISTOPADOWE

W czasie powstania listopadowego 1830/31 roku w rejonie naszego powiatu rozegrało się kilka bitew i potyczek z wrogiem, w których aktywny udział brała miejscowa ludność (m.in. bitwa pod Dobrem, Kuflewem, Kałuszynem). W Cegłowie i okolicach również zanotowano potyczki.

Jak wynika z literatury, wchodzący w skład 2 brygady Dywizji Strzelców Konnych Królestwa Kongresowego Pułk strzelców konnych najjaśniejszej cesarzowej Aleksandry Nr 2 (żony cara Mikołaja I) pod dowództwem płka Feliksa Roszkiewicza – po bitwie w Dębem Wielkim (31 marca) – dnia 1 kwietnia 1831 roku stoczył bitwę w Cegłowie.

Generał Chrzanowski proponował naczelnemu wodzowi, żeby z całą swą armią w nocy szedł w stronę Kuflewa i z flanków zaatakował feldmarszałka, ciągnącego prawdopodobnie pod Cegłów. Skrzynecki jednak, jak zwykle, nawet sobie mówić nie pozwolił o walnej bitwie. Dybicz  wiedział, że odcinek frontu kończy się w Kuflewie. Chcąc rozpoznać teren, 21 kwietnia wysłał do w okolice Jeruzala oddział gen. Mandersterna (3500 żołnierzy). Ich droga była uciążliwa, teren błotnisty, wielu jego żołnierzy chorowało na cholerę i od 23 kwietnia trwała ulewa. Dybicz 25 kwietnia ruszył na Kuflew, gdzie stał Dembiński. Henryk Dembiński zaszczytnie bronił się przez 5 godzin, ok. godz. 13.00 zatrzymał ruch Rosjan przed Kuflewem. Atakując rosyjską kawalerię, dzielnie bronił wylotu grobli pod Kołaczem. Myśląc, że zbliża się tylko jakiś niewielki oddział nieprzyjaciela, rozpoczął walkę, ale wkrótce wycofał się na przygotowaną wcześniej pozycję obronną w Kuflewie.

Widząc, że naciąga cała armia Dybicza, Dembiński około godziny 17 nakazał odwrót do Cegłowa. Tam walki trwały jeszcze przez kilka godzin. Następnego dnia, 26 kwietnia Dembiński ruszył przez Mińsk do Warszawy.

POWSTANIE STYCZNIOWE 1863

Podczas powstania styczniowego mieszkańcy walczyli w oddziałach partyzanckich rozmieszczonych w okolicznych lasach, a także wspomagali oddziały powstańcze na Podlasiu. Dziś pozostały po tych czasach liczne mogiły – miejsca pamięci dla miejscowej ludności.   

Na przełomie stycznia i lutego 1863 roku w ówczesnym powiecie stanisławowskim koncentrowały się grupy Ziemomysława Kuczyka i Ignacego Mystkowskiego.  Jak podaj Andrzej Wocial, oddział Ziemomysława Kuczyka 12 lutego 1863r. zajął Kałuszyn, potem Cegłów i ogłosiwszy utworzenie Rządu Narodowego, zabierał w tych miastach kasy rządowe na cele powstania i poborowych. Rosjanie, widząc 300-osoby oddział postanowili śledzić powstańców w lasach aż do Kuflewa i Latowicza. Grupa ludzi słabo uzbrojona, mająca  zamiar przejść  do oddziału, schroniła się w folwarku Huta Kuflewska. Dnia 3 kwietnia Rosjanie napadli na tę kilkunastoosobową grupę bezbronnych powstańców. Prawie wszystkich zabili i pochowali na targu bydlęcym w Kałuszynie. Tylko nielicznym udało się uciec. Rosjanie – co się dało – zrabowali, resztę zniszczyli i chcieli spalić. Ale kiedy dowiedzieli się, że jest to własność rządowa, zaniechali podpalenia i ostrzegli, że jeśli jeszcze raz zobaczą tu powstańca, wszystkich spalą żywcem.

W czasie powstania miała miejsce kolejna potyczka na terenie gminy Cegłów. 27 października 400-osobowy oddział Kazimierza Kobylińskiego przechodził w kierunku Kuflew-Kałuszyn. Wtedy podpułkownik Bałaban, stojący na czele oddziału moskiewskiego (razem 200 piechoty i 100 kozaków), ruszył na powstańców. Natknął się na nich w lesie pomiędzy Kuflewem a Piasecznem. Wg raportu rosyjskiego – jak podaje A. Wocial – zginęło 80 powstańców, a 24 rannych powstańców Rosjanie wzięli do niewoli. Natomiast wg 43 aktu Stanu Cywilnego parafii Kuflew na rok 1863r. wynika, że „28 października na polach folwarku Huta i kolonia Kuflew znaleziono zwłoki 25 powstańców o niewiadomych z imienia i nazwiska”.

Dnia 4 listopada 1863r. miała miejsce bitwa pod Cegłowem, gdzie  połączone oddziały Kazimierza Kobylińskiego i Kazimierza Lutyńskiego stoczyły walkę z kolumną Stahl von Holsteina. Wtedy Kazimierz Kobyliński spadł z konia. Nie chcąc przyjąć pomocy syna, otoczony przez kilkudziesięciu kozaków, poległ zarąbany szablami. J. Strychalski podaje, że zginęło 20 powstańców i 1 moskal. „Dziennik Powszechny” – jak napisał A. Wocial – podał, że wśród trzech poległych powstańców, znaleziono również zwłoki Murzyna, niewiadomego pochodzenia.

CEGŁÓW GMINĄ (od 1870 r.)

Car mszcząc się na mieszkańcach za ich udział w powstaniu styczniowym, odebrał prawa miejskie.

W 1869 roku car Aleksander II wydał dekret, na mocy którego odebrał prawa miejskie wszystkim miasteczkom posiadającym mniej niż 5000 mieszkańców. Przeprowadzono kasację 338 miast na terenie Królestwa Polskiego. Na obszarze Mazowsza do rangi osady obniżono wówczas 66 miasteczek. W ramach represji popowstaniowych, m.in. Cegłów utracił prawa miejskie i został przyłączony do Gminy Mienia, a w 1870 r. formalnie utworzono gminę Cegłów. Podczas zaborów taka tablica widniała na budynku Gminy Cegłów.

Postanowieniem komitetu „Urzędującego w Królestwie Polskim w 1869: Cegłów, Kołbiel, Latowicz, Siennica, Stanisławów przemianowane zostały na osady, w których wkrótce powołano do życia władze gminne”. Cegłów utracił prawa miejskie, a 31 maja 1870 roku formalnie został gminą, do której wcielono dotychczasową gminę Mienia. Mienia była gminą od 1818 do 1869 roku.

Zgodnie z ukazem carskim z 1864r. o urządzaniu gmin wiejskich, gmina składała się z wiosek i posiadłości dworskich w jej granicach. Od wójta wymagano, by mieli na własność po 6 morgów ziemi. Organem uchwalającym w gminie było ogólne zebranie pełnoletnich gospodarzy posiadających co najmniej 3 morgi ziemi. Nie było wymogu, by umiał czytać i pisać. Na takim zebraniu wybierano wójta i ławników, pisarza i innych urzędników, kontrolowano ich czynności i rachunki, podejmowano uchwały dot. gminy, urządzania szkół i ustanawiano składki.

Wójt był organem decydującym: zwoływał zebrania, kierował działalnością urzędników, wykonywał uchwały zebrań gminnych. Jego obowiązkiem było prowadzenie ksiąg ludności i wydawanie książeczek legitymacyjnych dla stałych mieszkańców gminy. Miał prawo legitymowania wszystkich, rewizji w domach czy karać grzywną lub aresztem.

ROZWÓJ KOLEI ŻELAZNEJ

Duże znaczenie dla rozwoju miasteczka miało przeprowadzenie przez jego obszar linii kolejowej Warszawa – Terespol w latach 1865-1867. Odcinek linii od Warszawy (Praga) do Siedlec oddano do ruchu 27 września (9 października) 1866 roku w obecności namiestnika cara w Królestwie Polskim – generała, feldmarszałka hr. Fiodora Berga. Linia wybudowana w 1866 r. z inicjatywy Leopolda Kronenberga była – po Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej i Warszawsko-Petersburskiej – trzecią linią, która powstała na terenie Królestwa Polskiego.

Pod koniec 1866 roku kursował jeden pociąg w obie strony, w składzie było od 11 do 14 wagonów, potem coraz więcej. Powodzeniem cieszył się ruch towarowy, najczęściej drewno opałowe, zboże, cegła, dachówka, kafle, kamienie, sól, ryby, cukier, mąka, tytoń, wyroby żelazne i inne. Ludzie początkowo bali się jeździć koleją, ale z miesiąca na miesiąc, szczególnie latem, ruch się zwiększał. Na całej trasie Drogi Żelaznej Warszawsko-Terespolskiej wybudowano 11 murowanych budynków stacji. W Cegłowie powstał przystanek z drewnianym budynkiem, w którym mieściła się kasa i poczekalnia. Budynek przetrwał do 2000 roku. Budowano również domy mieszkalne dla pracowników kolei. Niektóre z nich przetrwały do dziś. Na terenie gminy Cegłów powstał drugi przystanek – w Mieni, gdzie wybudowano murowany budynek z poczekalnia i kasą biletową.

Odcinek linii z Warszawy do Mińska Mazowieckiego został zelektryfikowany jeszcze przed wojną 15 grudnia 1937 r. Pozostałą część linii obsługiwano trakcją parową. W dalszą drogę pociągiem elektrycznym można było wybrać się dopiero po wojnie. W maju 1975r. z Warszawy do Mrozów zaczęły kursować pociągi elektryczne, a w 1977 r. do Siedlec i Łukowa. Całą linię zelektryfikowano w 1980 roku.

W 2003r. zakończono modernizację trasy Mińsk Mazowiecki – Mrozy. W ramach tej modernizacji budynek stacyjny w Cegłowie został rozebrany. Przy wejściu na peron ustawiono kasę biletową.

POCZĄTEK XX WIEKU

Na początku XX wieku Cegłów stał się dużym ośrodkiem powstającego wówczas ruchu religijnego Mariawitów. W grudniu 1905 roku w miejscowym kościele rzymskokatolickim nastąpił rozłam, kiedy to ówczesny proboszcz ks. Bolesław Wiechowicz przeszedł na wyznanie mariawickie. Wraz z nim przeszła niemalże cała parafia (z wyjątkiem kilku rodzin). W 1906 roku pobudowano kościół mariawicki.  

W 1910 roku Cegłów liczył 1034 mieszkańców. Liczba ta spadła nieznacznie do 937 osób w 1920 roku. Jeszcze w latach 20. XX w. Cegłów zaliczono do osady o charakterze miasteczkowym, mającej pewną odrębność administracyjną, nie posiadająca ustroju miasta i stanowiąca ogniwo pośrednie między miastem a wsią.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Gmina Cegłów podlegała pod sąd w Mińsku. Nad bezpieczeństwem czuwały także Ochotnicze Straże Pożarne. W powiecie mińskim straż powstała najwcześniej w Mińsku (1881), potem w Cegłowie (1885) i jako szósta w Kiczkach (1913). W 1920 roku wybudowano w Cegłowie murowaną strażnicę, która pełniła jednocześnie funkcje kulturalne, np. była tam biblioteka. Powstawały organizacje społeczno-polityczne.

Niewiele jest wzmianek w dokumentach źródłowych mówiących o działaniach wojennych i uczestniczących w nich mieszkańcach Cegłowa podczas I wojny światowej. Mieli oni jednak swój udział w wydarzeniach listopadowych 1918 roku, kiedy to miejscowi POW-iacy rozbroili stacjonujących tu Niemców nie dopuszczając do rozlewu krwi. Na wsiach odnotowano spore straty. W gminie Cegłów wojska bolszewickie zabrały 155 koni.  W samym Cegłowie 73 osoby doznały szkód od wroga, a 68 – od Wojska Polskiego. Na początku 1919 r. wybierano też sołtysów, wójtów i Rad Gminnych.  Wójtem gminy Cegłów został Marcin Wojniecki.

Mieszkańcy Cegłowa – z okazji 10-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości – wybudowali w centrum miejscowości Pomnik Niepodległości. Jego poświęcenie odbyło się w 1934 roku.

W latach międzywojennych działały różne partie. W gminie Cegłów spadało poparcie dla PSL „Wyzwolenie”. Zwiększyło się zainteresowanie do powstałych w powiecie partii: Niezależnej Partii Chłopskiej, której koła powstały w Cegłowie i Kiczkach oraz Komunistycznej Partii Polskiej, której koła powstały w Kiczkach i Skwarnem. Młodzież skupiała się w Związku Młodzieży Wiejskiej. W wyborach do rad powiatowej i gminnych w 1927 roku w powiecie wygrało PSL „Piast”, natomiast w gminie Cegłów dominujące wpływy uzyskało PSL „Wyzwolenie”. Obydwie partie ludowe rywalizowały ze sobą, tylko nieliczni proponowali zjednoczenia. Cegłowianie w lutym 1928 roku wiecowali na rzecz PSL „Wyzwolenie”. Dnia 5 marca 1931 roku złączyły się partie ludowe i powstało Stronnictwo Ludowe (SL), w powiecie mińskim SL utworzono w maju 1931 r. SL zorganizowało 17 stycznia 1932 roku w Cegłowie Uniwersytet Ludowy, a 13 marca odbył się w Cegłowie walny zjazd powiatowy, na którym nowym wiceprezesem został Władysław Zychowicz. W 1935 roku nastąpił rozłam partii. Sytuacja gospodarcza kraju nie była w najlepszej sytuacji, rosło niezadowolenie z powodu kryzysu gospodarczego, wybuchały strajki robotnicze, protestowała ludność wiejska.

SIEROCINIEC

Z inicjatywy proboszcza parafii rzymskokatolickiej w Cegłowie, ks. Franciszka Katuszewskiego wybudowano Katolickie Schronienie dla chłopców Sierot w Cegłowie. Pierwotnie miało gromadzić sieroty żołnierzy poległych w l. 1918-1920. Ufundowany ze składek społecznych obiekt oddano do użytku w 1928 r. i początkowo przebywało w nim  od 20 do 50 chłopców. Fundusz na utrzymanie schroniska ks. Katuszewski pozyskiwał częściowo od Wydziału Powiatowego i od księży proboszczów (Dekanatu Mińsko Mazowieckiego). Korzystał też z własnych oszczędności oraz dochodów z młyna, należącego do dóbr parafialnych.

Na jego frontowej ścianie widnieje duża płaskorzeźba przedstawiającego samicę pelikana karmiącą młode. Swoją symboliką nawiązuje ona do ofiarności i chrześcijańskiego miłosierdzia. W prowadzeniu sierocińca pomagały księdzu Siostry Rodziny Maryi. Pięć sióstr zajmowało się tkactwem, krawiectwem i prowadziło ochronkę parafialną. Siostry te przebywały w Cegłowiedo 1964 roku. Po wykończeniu domu przy kościele powstał przytułek dla starców i przeniesiona została z Mieni Szkoła Zawodowo-Rzemieślniczo-Ogrodnicza dla dziewcząt. Do prowadzenia tej szkoły zorganizowano Stowarzyszenie Kobiet Katolickich. Po odejściu ks. Katuszewskiego z Cegłowa, opiekę nad sierocińcem przejął nowy proboszcz Franciszek Fijałkowski. Na pocz. lat 30. w budynku zorganizowane było przedszkole.

W 1934 r. w zakładzie przebywało 30 chłopców, utrzymywanych bezpłatnie. Wychowankowie uczęszczali do miejscowej szkoły publiczno-powszechnej, starsi zaś, po ukończeniu 7. klas, umieszczani byli w różnych warsztatach. Terminowali u krawców, stolarzy, ślusarzy. Przy zakładzie prowadzona była introligatornia, drukarnia i warsztaty szewskie. W latach powojennych budynek sierocińca upaństwowiono i przez kilka lat mieścił się tam dom dziecka prowadzony przez Caritas. Od połowy 1964 roku w budynku sierocińca urządzono szpital dla dzieci upośledzonych i leżących (były to dziewczynki), w którym opiekę sprawowały Siostry Miłosierdzia Wincentego a’Paulo. Szarytki przebywały tu do listopada 1978 r. i odeszły w związku z remontem budynku.  Na pocz. lat 90. mieścił się tu zakład krawiecki „Libella”.

Gospodarka – stan w 1927 i 1928 roku

Według Księgi Adresowej Polski z 1927 i 1928 roku, Cegłów nazywano osadą miejską, do której należały: Dzielnik, Posiadały i Rososz. Łącznie było 938 mieszkańców.

Właścicieli firm i sklepów:

Cegłów i okolice:

Urząd telefoniczny (lub telefon publiczny w Urzędzie Gminy), telegraf na stacji kolejowej;

Młyn wodny – Dom Ludowy – A. Jarzębska w Dzielniku i młyn motorowy – Spółdzielnia Rolniczo-Handlowa. Właściciel ziemski: Aleksander Czeczyn, który miał 52 ha.

Akuszerki: Z. Głowacka, K. Karpińska i H. Wiśniewska.

Apteka: J. Piątkowski

Bławaty: L. Fajgenbauer i A. Sztejn

Cegielnia: Supieta w Rossoszy

Felczer: L. Kleniewski

Herbaciarnia: P. Duda, J. Wiszkowski, A. Sadowski

Jadłodajnia: R. Suchowski, S. Kazimierczyk

Kooperatywa: Stowarzyszenie Spożywców „Braterstwo”

Kowal: J. Materka w Rossoszy

Nierogacizna handel: J. Kazimierczyk i J. Kurek w Rossoszy

Olejarnia: A. Jarzębska w Dzielniku

Piekarnie: Klasztor S.S. Marjawitek

Rzeźnictwo: W. Markowska, Klasztor S.S. Marjawitek

Spożywcze: W. Gręziak, S. Konikowa, W. Michalski, B. Raduszyńska, A. Sztejn, Ch. Zabielska

i W. Kaczorek w Posiadałach

Szewcy: W. Całka w Posiadałach, S. Chyliński w Posiadałach i J. Ingram w Rossoszy.

Kiczki – wieś w gminie Cegłów.

Właściciel ziemski Jan Rokicki (213 ha),

Kasa pożyczkowo-oszczędnościowa,

Kasa Spółdzielcza Spożywców z o. o.,

Stowarzyszenie Spożywcze;

Młyny wodne: S. Piotrowski i S. Siankowski

Piekarze: J. Budzyński i J. Janicki

Rzeźnik: J. Rżysko

Sklep spożywczy: K. Rywka, S. Szpigner i L. Walenty

Mienia – wieś w gminie Cegłów. Katolicki szpital św. Józefa, w którym był lekarz dr Michał Franio.

Właściciele ziemscy: Szpital św. Ducha w Warszawie (2041 ha), Antoni Grobicki (180 ha)

i Wacław Goljan (165 ha).

Cegielnia – wł. Szpital św. Ducha w Warszawie

Kołodziej: Józef Korytnia

Kowal: Jan Korytnia

Tartak – wł. Szpital św. Ducha w Warszawie

W gminie Cegłów było 13 sołectw, wójtem był Marcin Wojniecki, w 1921r. – 5082 mieszkańców, w 1928r. – 5339. Największe w powiecie skupiska ludzi narodowości niemieckiej były w Pałczance, Rudniku i Mieni. Większość to osadnicy niemieccy, którzy przybyli tu w okresie zaborów.

Od początku lat 30. XX wieku wójtem gminy Cegłów był Józef Kieliszczyk i pełnił tę funkcję do wybuchu wojny.

W gminie Cegłów byli mieszkańcy różnego wyznania: katolicy, mariawici oraz protestanci. Protestanci w gminy Cegłów podlegali diecezji kościoła ewangelickiego w Warszawie. Duchowni protestanccy nie prowadzili ksiąg stanu cywilnego, zajmował się tym sekretarz w Urzędzie Gminy. W gminie Cegłów Zbór Ewangelicznych Chrześcijan, na czele którego w 1935 r. stał pastor Ludwik Langner mieścił się w Pełczance, wsi licznie zamieszkałej przez ludność niemiecką. Do Pełczanki na modlitwę i spotkania przybywali ewangelicy z Anielewa i Tyborowa, wsi leżących wówczas w gm. Mińsk. W 1937 r. nowym pastorem został Józef Górecki ze wsi Rudnik, a zastępcą – Arnold Hildebrandt z Pełczanki.

W Tyborowie są pozostałości cmentarza ewangelickiego.

Cegłów był ośrodkiem garncarskim. Według miejscowej tradycji garncarstwem od wielu pokoleń zajmowały się tu rodziny: Mieszczanków, Miroszów i Wójcickich. W okresie międzywojennym czynne były dwie pracownie: Mieszczanka i Mirosza.

ZMIANY ADMINISTRACYJNE

W czasie I Rzeczpospolitej Cegłów należał do ziemi czerskiej. Z chwilą utraty niepodległości – po III rozbiorze Polski (1795) – Cegłów znalazł się pod zaborem austriackim w okręgu Wiązowna.

W 1803r. z okręgu Wiązownej Austriacy utworzyli cyrkuły. Cegłów był w cyrkule siedleckim.

A po wojnie austriacko-polskiej w 1809r. w ramach Galicji Zachodniej wszedł w skład Księstwa Warszawskiego. Utworzono departamenty. Cegłów był w powiecie siennickim departamentu siedleckiego.W 1810 r. utworzono powiaty: stanisławowski i siennicki, które wyłączono z departamentu Siedlce i włączono do warszawskiego. Cegłów był w powiecie siennickim, departamentu warszawskiego.

Po powstaniu w 1815 roku Królestwa Polskiego utworzono województwa, obwody i powiaty. Powstał obwód stanisławowski z dwoma powiatami: siennicki i stanisławowski. Cegłów znalazł się w obwodzie stanisławowskim, powiecie mińskim województwa warszawskiego.W 1837 roku przemianowano województwa na gubernie, a w 1842 r. 0bwody przemianowano na powiaty. Cegłów był w powiecie mińskim w woj. warszawskim. W 1866 roku w miejsce powiatu stanisławowskiego utworzono 2 powiaty: miński i radzymiński, Cegłów był w powiecie mińskim.   W 1868 roku zmieniono nazwę powiatu na nowomiński. Cegłów znalazł się guberni warszawskiej, w powiecie nowomińskim. W 1870 roku utworzono gminę Cegłów, a zlikwidowano gminę Mienia.

W 1954r.  Polska dzieliła się na 17 województw i gromady, wtedy mieliśmy gromadę Cegłów, Kiczki i Posiadały. Ale Kiczki i Posiadały przetrwały tylko jedną kadencję. W 1973r. gromada Cegłów przekształciła się w gminę. Wtedy przybyło kilka wsi z gromady Kuflew. W 1975r. był 2-stopniowy: 49 województw i gminy. Wtedy Gmina Cegłów znajdowała się w powiecie mińskim, województwie siedleckim. W 1999r. na nowo wprowadzono powiaty oraz ustanowiono 16 województw. Gmina Cegłów – z niezmienioną liczbą sołectw – znalazła się w powiecie mińskim, województwie mazowieckim. I tak jest do dziś.

BIBLIOGRAFIA:

• Bartoszewicz J.: Kościoły warszawskie rzymsko-katolicke opisane pod względem historycznym, 1855.
• Benko M.: Renesansowe miasteczko mazowieckie i jego zagadnienia konserwatorskie, [W:] Ochrona zabytków, 1955, z. 2, ss. 89-101.
• Cabaj A.: Katalog zabytków budownictwa przemysłowego, 1973.
• Encyklopedia Katolicka, t. 2, 1989.
• Filipek F.: Kolej Warszawsko -Terespolska, Warszawa 1972.
• Gajowniczek Z.T.: Na tropach tajemnic historii Cegłowa, 1999.
• Godlewski M.: Kościół św. Marcina w Warszawie, 1914.
• Karpiński A.: Pauperes. O mieszkańcach Warszawy w XVI i XVII wieku, 1983.
• Karwasińska J.: Szpital św. Ducha w Warszawie: dzieje fundacji Anny Bolesławowej księżny mazowieckiej, 1938.
• Kłos L: Mińsk Mazowiecki, 2010.
• Krótka monografia wszystkich miast, miasteczek i osad w królestwie Polskim, oprac. Leonard de Verdmon  Jacques., Warszawa, 1902.
• Księga adresowa Polski (wraz z w.m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa 1928.
• Kubiak K: Dzieje miasta Cegłowa, [w:] Szkice podlaskie, 1988.
• Łukaszewicz J.: Krótki opis historyczny kościołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej dyecezyi poznańskiej. T. 3, 1863.
• Miasta Polskie w Tysiącleciu, t. 2, 1967.
• Najstarszy opis Mazowsza J. Święcickiego, Warszawa 1974.
• Nowacki J. : Dzieje Archidiecezji Poznańskiej, 1964.
• Pamiętniki Ludwika Sczanieckiego pułkownika wojsk polskich, 1863.
• Pazyra S.: Geneza i rozwój miast mazowieckich, 1959
• Powstanie narodu polskiego w roku 1830 i 1831, t. 2.
• Rocznik Mińskomazowiecki, z. 2, 1994.
• Rocznik Mińskomazowiecki, z. 5, 1999.
• Rocznik Mińskomazowiecki, z. 9, 2002.
• Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od 1717 do 1831.
• Schmitt H.: Dzieje Polski XVIII i XIX wieku.
• Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego.
• Szyndler B.: Henryk Dembiński 1791-1864.
• Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności alfabetycznie ułożona.
• Tokarz W.: Wojna polsko-rosyjska 1830-1831.

oraz

• dokumenty z Państwowego Archiwum w Otwocku
• informacje Alicji Branickiej
• www.stankiewicz.com
• zdjęcia od mieszkańców Cegłowa oraz archiwum biblioteki.